Motylica wątrobowa (Fasciola hepatica)

Choroba: Fascioloza (Fasciolosis)
{jgxgal folder:=[images/parasites/motylicawatrobowa] cols:=[4]}
Źródła zdjęć:
1. http://pages.unibas.ch
2. http://www.fcv.unlp.edu.ar/
3. http://www.wormboss.com.au
4. http://www.rvc.ac.uk

Objawy

Gorączka, dreszcze, złe samopoczucie, osłabienie, nudności, wymioty, zaparcia (=obstrukcje) na przemian z rozwolnieniami, bóle brzucha, powiększenie i bóle wątroby i trzustki, eozynofilia (zwiększenie w rozmazie krwi liczby eozynofilów – czyli granulocytów kwasochłonnych – rodzaju krwinek białych), stan zapalny dróg żółciowych i trzustki, stany podżółtaczkowe, zmiany pokrzywkowe na skórze, przyśpieszone OB. Podczas przemieszczania się w wątrobie przywry uszkadzają jej tkankę i wydzielają proteazy – substancje, które niszczą komórki wątroby. Kolce na ciele przywr i ich przyssawki uszkadzają tkankę filtrującą. Skupiska pasożytów mogą całkowicie zablokowywać otwory filtrujące oraz przewody żółciowe. Toksyny będące ich produktami przemiany materii wywołują reakcje alergiczne.

Historia odkrycia

Po raz pierwszy opisana przez karola Linneusza w 1758 roku

Występowanie

Na całym świecie

Budowa

Ciało listkowate, spłaszczone, barwy białej, na brzegach szarawej, nieco przeźroczyste, zaostrzone lancetowato. Dorasta do 5 cm długości. Ciało okryte kutikulą, czyli oskórkiem chroniącym przed strawieniem w przewodzie pokarmowym żywiciela. Kolce na oskórku ułatwiają zaczepianie się o ścianki narządów wewnętrznych gospodarza. W przedniej części ciała leży przyssawka okołogębowa (realizuje funkcje czepne i ssące), a po stronie brzusznej druga przyssawka – brzuszna, pełniąca funkcje czepne. Kutikula jest wytworem nabłonka wora skórno-mięśniowego. Wnętrze ciała wypełnia parenchyma, w której zlokalizowane są narządy wewnętrzne.

Do nabłonka docierają zmysły dotyku. Układ nerwowy zbudowany jest z dwóch głównych (rozgałęzionych) pni nerwowych, połączonych pierścieniem okołoprzełykowym.

Układ wydalniczy typu protonefrydialnego zbudowany z kanału centralnego (środkowego), kanalików doprowadzających, rozpoczynających się komórkami płomykowymi zbierającymi metabolity płynne. Ujście układu leży w tylnej części ciała (otwór wydalniczy). Komórki płomykowe wyposażone są w liczne, przylegające do siebie rzęski. Zachodzi tutaj ultrafiltacja płynów i tworzenie moczu.

Układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym uzbrojonym w przyssawkę okołogębową. Otwór prowadzi do krótkiego przełyku, który następnie przechodzi w dwa główne kanały jelita. Jelito silnie rozgałęzia się, przez co pełni funkcje trawienne i rozprowadzające pokarm po ciele. Trawienie jest wewnątrzkomórkowe! Brak układu krążenia. Przełyk (w pewnym sensie można go określić mianem gardzieli) wraz z przyssawką wykazuje aktywność ssąco-tłoczącą. Motylica odżywia się śluzem, krwinkami, żółcią i nabłonkiem. Między przyssawkami mieści się ujście układu rozrodczego.

Motylica to obojnak, czyli hermafrodyta. Układ rozrodczy plemnikotwórczy zbudowany jest z jąder, nasieniowodów, kanału wytryskowego, prącia. Prącie wypsażone jest w miocyty i może wysuwać się na zewnątrz. Układ produkujący komórko jajowe – ovocyty zbudowany jest z jajnika, gruczołów i przewodów żółtkowych, jajowodu, macicy, kanału Laurera i gruczołu skorupkowego. Rozszerzona część jajnika to ootyp, w którym zachodzi zapłodnienie. Gruczoły i przewody żółtkowe wyposażają ovocyty w materiały odżywcze. Kanał Laurera biegnący od ootypu otwiera się samodzielnie na zewnątrz. Zaplemnienie jest krzyżowe. W macicy zachodzi dojrzewanie zapłodnionych jaj.

Cykl rozwojowy

Zapłodnione jaja wraz z żółcią zostają przesunięte do jelit, a następnie wydalone z kałem. Gdy jaja przedostaną się na podmokłą glebę, na mokrą roślinność, do rowów melioracyjnych, wówczas wylęgają się z nich orzęsione, pływające larwy – dziwadełka (miracidia, l.poj. miracidium – dziwadełko). Dziwadełka żyją kosztem zapasowego glikogenu zgromadzonego w komórkach ciała. Larwy wnikają do jamy oddechowej, a następnie wątrobotrzustki ślimaka – błotniarki i przekształcają w sporocysty. Ze sporocyst powstają redie, a z tych z kolei – cerkarie. Z każdej redii powstaje 15-20 cerkarii. Cerkarie posiadają ogonek, będący organem ruchu w wodzie. Wydostają się one z ciała ślimaka przez otwór odddechowy do wody i swobodnie pływają przez 30-34 godziny. W budowie zawierają układ wydalniczy, przyssawkę, układ nerwowy i pokarmowy. Następnie tracą ogonek, wpełzają na rośliny, otaczają się osłonką i czekają na swojego żywiciela, będąc odpornym na wysychanie i wahania temperatury. Są to metacerkarie. Gdy żywiciel spożyje rośliny z maleńkimi metacerkariami wówczas pasożyt uwalnia się w przewodzie pokarmowym pod wpływem soków trawiennych i przedostaje do układu żółciowego lub trzustki, rozpoczynając pasożytowanie.

Sposoby zarażania

Pasożyt dwudomowy. Żywicielem ostatecznym jest ssak (dzik, świnia, przeżuwacze, duże gryzonie, człowiek), a pośrednim – bezkręgowiec błotniarka moczarowa Galba truncatula (stara nazwa Lymnaea truncatula). U ssaków pasożytuje głównie w układzie żółciowym, rzadziej w trzustce, płucach czy węzłach chłonnych.

Człowiek zaraża się metacerkariami żując przypadkowo źdźbła traw, jedząc szczaw lub zioła w formie świeżej (np. rzeżucha, mniszek, pokrzywa, żywokost). Zakażenie jest możliwe również przez spożycie zanieczyszczonej metacerkariami, nieprzegotowanej wody. Obecnie rzadko występuje, dotyczy z reguły ludności wiejskiej.

Fascioloza powoduje duże straty wśród bydła, owiec, kóz, saren, dzików i jeleni. W rolnictwie stosuje się odpowiednie zabiegi agrotechniczne, zmierzające do uregulowania stosunków wodno-powietrznych gleby (melioracje) oraz zmniejszenia liczebności populacji błotniarki moczarowej (pestycydy, nawożenie).

Diagnostyka

W kale i w treści dwunastniczej stwierdza się jaja pasożyta. Tomografia komputerowa pozwala na wykrycie zmian w wątrobie (ubytki). Ultrasonografia wykazuje zwężenie dróg żółciowych i zapalenie pęcherzyka żółciowego.

Leczenie konwencjonalne

Stosuje się jeden z wymienionych preparatów:

Prazykwantel (Praziquantel): 25 mg/kg m.c. 3 razy dz. Lub 40 mg/kg m.c. jednorazowo (nazwy handlowe leku: Biltricide Bayer – tabl. 600 mg; Cesol Merck – tabl. 150 mg).

Albendazole (Albenza – tabl. 200 mg, Eskazole – tabl. 400 mg, Zentel SmithKline Beecham – tabl. 200 mg, fl. 20 ml – 5 ml zawiesiny zawiera 100 mg): dzieci 100 mg, dorośli 400 mg jednorazowo, po 7 dniach powtórnie zastosować lek; albo też 10-15 mg/kg m.c. przez 3-5 dni.

Bitinol – 50 mg/kg m.c. przez 2-4 tygodnie co dwa dni.

Leczenie metodami naturalnymi

W przygotowaniu

Materiał oparty na opracowaniu prof. Henryka Różańskiego