Metody i zasady ogólne stosowania olejków eterycznych
Ogólny skład chemiczny, miejsce powstawania olejków w roślinie
Olejki eteryczne (lotne) są to zapachowe substancje będące mieszaninami rozmaitych związków organicznych alifatycznych, pochodnych terpenów, pochodnych fenylopropanu, alkoholi, aldehydów, ketonów i estrów. Są optycznie czynne, posiadają zapach, są lotne, dobrze rozpuszczają się w spirytusie, glicerolu i w lipidach. Zlokalizowane są w kwiatach, liściach, korzeniach, kłączach, owocach, nasionach i cebulach. Szczególnie obficie występują w rodzinie wargowych, baldaszkowatych, złożonych, imbirowatych, skalnicowatych, bodziszkowatych. Rozpowszechnione są także u roślin nagonasiennych (np. u iglastych).
Ogólny skład chemiczny, miejsce powstawania olejków w roślinie
Olejki eteryczne (lotne) są to zapachowe substancje będące mieszaninami rozmaitych związków organicznych alifatycznych, pochodnych terpenów, pochodnych fenylopropanu, alkoholi, aldehydów, ketonów i estrów. Są optycznie czynne, posiadają zapach, są lotne, dobrze rozpuszczają się w spirytusie, glicerolu i w lipidach. Zlokalizowane są w kwiatach, liściach, korzeniach, kłączach, owocach, nasionach i cebulach. Szczególnie obficie występują w rodzinie wargowych, baldaszkowatych, złożonych, imbirowatych, skalnicowatych, bodziszkowatych. Rozpowszechnione są także u roślin nagonasiennych (np. u iglastych).
Olejki eteryczne są produkowane we włoskach wydzielniczych epidermy
(tkanki okrywającej), np. u pelargonii, u chmielu, u mięty, u geranium.
Mogą być także wytwarzane w specjalnych gruczołach wydzielniczych czy
przewodach wydzielniczych, rozproszonych w tkance miękiszowej lub
okrywającej; olejki są wówczas gromadzone w specjalnych zbiornikach lub
kanałach olejkowych (np. u sosny, u dziurawca, u cytryny). Włosek
wydzielniczy, np. u mięty zbudowany jest z trzonka oraz główki. W skład
główki wchodzą 1-4 komórki wydzielnicze. W młodych włoskach mięty
olejek eteryczny znajduje się w cytoplazmie w formie kropelek; w miarę
dojrzewania włoska dyfunduje olejek przez ścianę komórkową do
przestrzeni podkutikularnej.
Olejki eteryczne podane doustnie (per os) łatwo przenikają z jelit do krwi. Wydalane są przez płuca (z powietrzem wydychanym), nerki (wraz z moczem), wątrobę z żółcią oraz przez skórę wraz z potem i łojem. Większość olejków wywiera działanie lekko drażniące w stosunku do błon śluzowych i skóry, czego objawem jest wyzwolenie odruchu wykrztuśnego, zaczerwienie skóry, poprawienie ukrwienia błony śluzowej i wzmożenie czynności wydzielniczej. Działanie żółciopędne wywierają głownie olejki terpenowe i olejki zawierające związki siarkowe (np. allilosiarczki). Poza tym większość olejków upłynnia wydzielinę śluzową, ułatwiając jej wydalenie, nasila ruchy migawkowe nabłonka orzęsionego. Efektem tego jest udrożnienie dróg oddechowych podczas stanów zapalnych i zakażeniowych, ułatwienie oddychania, poczucie swoistego rodzaju ulgi w jamie nosowej. Olejki cechuje wybitny wpływ odkażający. Zabijają one mikroorganizmy chorobotwórcze, hamują ich rozmnażanie. Większość olejków działa również wiatropędnie, napotnie, moczopędnie i rozkurczowo.
2. Kąpiele olejkowe. Są to najczęściej kąpiele drażniące skórę, rozgrzewające – wskazane dla osób przeziębionych, cierpiących na reumatyzm oraz blednicę skóry. Zalecane dla kobiet skąpo miesiączkujących i z niedoczynnością jajników. Ponadto stosowane są kąpiele z olejkami odprężającymi, uspokajającymi i przeciwstresowymi – w stanach podniecenia nerwowego, lęku, depresji, trądziku, dla osób zmęczonych pracą fizyczną lub umysłową. Kąpiele z olejkami pobudzającymi – dla osób z obniżoną odpornością organizmu, osłabionych po przebytych chorobach, ospałych, o leniwym usposobieniu i cierpiących na osłabienie fizyczne. Wreszcie kąpiele z olejkami o działaniu odwaniającym, odświeżającym i przeciwzapalnym – w celach higieniczno-kosmetycznych. Oczywiście będziemy stosowali także kąpiele specjalne, np. w chorobach alergicznych, w chorobach bakteryjnych, w chorobach grzybiczych, kąpiele przeciwtrądzikowe. Na wannę wody dajemy 10 kropli olejku lub mieszanki olejkowej. Woda powinna mieć temperaturę 40-45oC. W pomieszczeniu zalecam także postawienie garnczka z wrząca wodą (w bezpiecznej odległości od kąpiącego się!), do którego zakroplić należy 10-12 kropli olejku. Aby woda w garnku nie stygła zbyt szybko należy go owinąć grubym ręcznikiem. Chodzi o to, aby w pomieszczeniu kąpielowym panowało wysokie stężenie olejku. Kąpiel powinna trwać 30 minut, w miarę stygnięcia wody dolewać należy nieco gorącej; pilnować temperaturę wody termometrem i nie przekraczać nigdy 45 stopni Celsjusza. Nie należy kąpieli pobierać samotnie, aby w razie omdlenia był ktoś w pobliżu. Aby uzyskać pianę aromatyczną, należy do olejku eterycznego dolać płyn do kąpieli lub szampon o słabym zapachu, energicznie zamieszać i wlać pod strumień wody.
3. Inhalacje. W tym celu chory wdycha olejki wraz z para wodną, dymem palonego zioła olejkowego lub zapachu z lampek olejkowych. Lampki olejkowe są dostępne w sklepach hinduskich, chińskich, tybetańskich oraz w sklepach ze zdrową żywnością, niekiedy w sklepach zielarskich. Polecam także kominki na wodę, w których z pomocą świecy podgrzewa się zbiorniczek wypełniony wodą z olejkiem. Oczywiście olejek sami wkraplamy. I takie właśnie kominki polecam, bo mamy nad zabiegiem pełna kontrolę i wiemy co wkraplamy do wody. Odradzam gotowe kompozycje, często zwyczajne syntetyki i jak wykazały moje analizy chemiczne – niestety niejednokrotnie rakotwórcze lub alergogenne. Spotkałem się z paroma produktami olejkowymi i z kadzidełkami zawierającymi nitrobenzen, anilinę, nitrowaną pirydynę oraz syntetyczne związki nitrylowe uwalniające np. cyjanowodór pod wpływem pary wodnej (naśladujące migdał, a z niektórymi związkami azotowymi cyklicznymi - sandałowiec czy wanilię). Oczywiście jest skandalem zatruwanie nas pod szyldem aromatoterapii, ale póki co nie ma odpowiednich inspekcji kontrolnych. Musimy się zdać na własny rozsądek i kontrolę produktu. Kadzidełka, jeśli nie są naturalne też odradzam. Jeżeli są naturalne to Producent posiada odpowiednie atesty i podaje wyraźne informacje na ten temat. Do kominka wodnego zadawałem najczęściej 15 kropli olejku. Można także rozpylać w pomieszczeniu olejek wstrząśnięty z wodą za pomocą zraszacza ogrodniczego. Znakomite do aromatoterapii są także zbiorniki wodne zawieszane na kaloryferach. Do wody dodajemy po prostu kilkanaście kropli olejku, który wraz z para wodną rozprasza się w naszym mieszkaniu. Mamy wtedy dwie korzyści: większą wilgotność powietrza w pomieszczeniu oraz leczniczy zapach. Powietrze takie jest przy okazji odkażone, pozbawione czynników chorobotwórczych, w tym grzybów. Do inhalacji dróg oddechowych i parówki na twarz (w chorobach trądzikowych, w celu oczyszczenia porów) należy użyć rondla szerokiego z wrząca wodą do której zapuszczamy 7-15 kropli olejku. Następnie nakrywamy się ręcznikiem i nachylamy (rodzaj namiotu) na rondlem zachowując dużą ostrożność, aby nie oparzyć skóry. Parówka i inhalacja powinna trwać 10- 15 minut. Inhalację należy stosować 1-2 razy dz. (przeziębienie, nieżyt nosa i oskrzeli, pyłkowica, uczulenie na kurz, grypa). Na rynku dostępne są specjalne inhalatory wytwarzające parę. Można także użyć nawilżaczy powietrza do których dolewamy przegotowana wodę z olejkiem. Nie wszystkie jednak modele nawilżaczy nadają się do tego celu. Należy sprawdzić sposób powstawania pary w urządzeniu.
4. Olejki w dymie ziołowym. Olejki można także wdychać wraz z dymem. W tym celu łodygi trzciny lub pałki wodnej suszymy, potem zanurzamy (tniemy przed wysuszeniem na odcinki 15-20 cm) w oleju lnianym lub oliwie z oliwek zmieszanym z naturalnym olejkiem eterycznym (1:1, np. 10 ml oliwki + 10 ml olejku eterycznego). Olej lniany naturalny dostępny jest na targowiskach (rynkach zielonych) oraz w sklepach ze zdrową żywnością. Nasycanie (moczenie) łodyg wymienionych roślin olejkiem eterycznym należy przeprowadzić w szczelnym słoju (butelce) przez 2 tygodnie, osuszyć w bibule i palić w pomieszczeniu chorego. Można także skropić czystym olejkiem suche płatki nagietka (dostępne w aptekach i sklepach zielarskich pod nazwą kwiat nagietka) i palić małymi porcjami w moździerzu lub tygielku. Jako kadzidła dobre też są brązowe części pałek nadwodnych, które można nasączyć w oleju aromatycznym przygotowanym jak dla łodyg. Należy jednak uważać, aby nie wywołać pożaru, bowiem spalają się one dość dużym ogniem, ale dają aromatyczny dym.
Olejki eteryczne od dawna były stosowane doustnie, o czym już wspomniano. Wywierają wówczas silne działanie farmakologiczne. Nie wolno ich przedawkować. Zatrucie olejkami objawia się biegunka, nudnościami, wymiotami, bólami brzucha, zawrotami głowy, białkomoczem, a nawet krwiomoczem i uszkodzeniem wątroby oraz układu nerwowego.
W dawkach leczniczych są bezpiecznymi i cennymi lekami, efektywnie działającymi. Przed doustnym zażyciem olejki eteryczne należy zmieszać z miodem, sokiem owocowym, np., cytrynowym lub olejem jadalnym – oliwą, olejem winogronowym, olejem kukurydzianym, makowym lub z tranem czy Linomagiem – płynem (płyn do picia). Lek olejkowy należy dobrze popić ciepłą herbatą lub naparem ziołowym. Oczywiście zażywanie olejku z tranem ma dodatkowe działanie: dostarcza organizmowi naturalne witaminy A i D. Linomag natomiast dostarczy nam witaminę F, która jest szczególnie ważna w leczeniu chorób skóry, paznokci, oczu i włosów. Jednakże nie mogę polecać tych mikstur osobom wrażliwym na niemiłe smaki i zapachy. Potrawy słodkie i tłuste przyspieszają wchłanianie olejków eterycznych z przewodu pokarmowego do krwi i limfy; ułatwiają ich rozprowadzenie po całym ustroju, wniknięcie do komórek ciała oraz nasilają ich działanie ogólne. Na każda łyżkę miodu lub oleju (albo tranu, Linomagu) dajemy 3 krople olejku eterycznego, starannie mieszamy. Tak przygotowana miksturę zażywamy 2 razy dz. po 1 łyżce, po jedzeniu, dobrze popijamy. Jeżeli chodzi o sok owocowy (najlepiej pomarańczowy, cytrynowy, grejfrutowy, marchewkowy): 100 ml soku + 3 krople olejku, energicznie zmieszać. Można też dodawać olejek eteryczny (3 krople) do ciepłego mleka z miodem i pić 2-3 razy dz.
Ważne Uwagi
Jeszcze raz wyraźnie podkreślam, do celów leczniczych można stosować tylko olejki czyste chemicznie, naturalne. Jeżeli Producent nie manifestuje na opakowaniu (ulotce), że jego produkt spełnia wymogi Farmakopei Polskiej FP IV lub V (lub innych, np. Europejskiej Farmakopei) lub nie posiada atestu PZH (Państwowy Zakład Higieny), Instytutu Leków czy norm IFRA to taki olejek jest bezwartościowy i nie wolno go stosować do celów medycznych. Jeżeli Producent wyraźnie napisał, że jego olejku nie wolno stosować doustnie – to oznacza, że jego olejek nie spełnia norm farmakopealnych i ma coś do ukrycia. Oczywiście taki olejek nie nadaje się do naszych celów.
Olejki eteryczne podane doustnie (per os) łatwo przenikają z jelit do krwi. Wydalane są przez płuca (z powietrzem wydychanym), nerki (wraz z moczem), wątrobę z żółcią oraz przez skórę wraz z potem i łojem. Większość olejków wywiera działanie lekko drażniące w stosunku do błon śluzowych i skóry, czego objawem jest wyzwolenie odruchu wykrztuśnego, zaczerwienie skóry, poprawienie ukrwienia błony śluzowej i wzmożenie czynności wydzielniczej. Działanie żółciopędne wywierają głownie olejki terpenowe i olejki zawierające związki siarkowe (np. allilosiarczki). Poza tym większość olejków upłynnia wydzielinę śluzową, ułatwiając jej wydalenie, nasila ruchy migawkowe nabłonka orzęsionego. Efektem tego jest udrożnienie dróg oddechowych podczas stanów zapalnych i zakażeniowych, ułatwienie oddychania, poczucie swoistego rodzaju ulgi w jamie nosowej. Olejki cechuje wybitny wpływ odkażający. Zabijają one mikroorganizmy chorobotwórcze, hamują ich rozmnażanie. Większość olejków działa również wiatropędnie, napotnie, moczopędnie i rozkurczowo.
Obok stosowania doustnego, olejki można wykorzystywać zewnętrznie:
1. Wcieranie rozcieńczonych olejków w skórę lub błonę śluzową – działanie miejscowe; jeżeli jednak zostaną wtarte w duże powierzchnie skóry – wówczas wnikają do krwi i wywołują działanie ogólne. 5 kropli danego olejku eterycznego należy wymieszać z 15 ml oleju migdałowego, oliwki , oleju makowego, winogronowego lub lnianego. Tak rozcieńczone olejki można wcierać w skórę lub stosować do pędzlowania błon śluzowych.2. Kąpiele olejkowe. Są to najczęściej kąpiele drażniące skórę, rozgrzewające – wskazane dla osób przeziębionych, cierpiących na reumatyzm oraz blednicę skóry. Zalecane dla kobiet skąpo miesiączkujących i z niedoczynnością jajników. Ponadto stosowane są kąpiele z olejkami odprężającymi, uspokajającymi i przeciwstresowymi – w stanach podniecenia nerwowego, lęku, depresji, trądziku, dla osób zmęczonych pracą fizyczną lub umysłową. Kąpiele z olejkami pobudzającymi – dla osób z obniżoną odpornością organizmu, osłabionych po przebytych chorobach, ospałych, o leniwym usposobieniu i cierpiących na osłabienie fizyczne. Wreszcie kąpiele z olejkami o działaniu odwaniającym, odświeżającym i przeciwzapalnym – w celach higieniczno-kosmetycznych. Oczywiście będziemy stosowali także kąpiele specjalne, np. w chorobach alergicznych, w chorobach bakteryjnych, w chorobach grzybiczych, kąpiele przeciwtrądzikowe. Na wannę wody dajemy 10 kropli olejku lub mieszanki olejkowej. Woda powinna mieć temperaturę 40-45oC. W pomieszczeniu zalecam także postawienie garnczka z wrząca wodą (w bezpiecznej odległości od kąpiącego się!), do którego zakroplić należy 10-12 kropli olejku. Aby woda w garnku nie stygła zbyt szybko należy go owinąć grubym ręcznikiem. Chodzi o to, aby w pomieszczeniu kąpielowym panowało wysokie stężenie olejku. Kąpiel powinna trwać 30 minut, w miarę stygnięcia wody dolewać należy nieco gorącej; pilnować temperaturę wody termometrem i nie przekraczać nigdy 45 stopni Celsjusza. Nie należy kąpieli pobierać samotnie, aby w razie omdlenia był ktoś w pobliżu. Aby uzyskać pianę aromatyczną, należy do olejku eterycznego dolać płyn do kąpieli lub szampon o słabym zapachu, energicznie zamieszać i wlać pod strumień wody.
3. Inhalacje. W tym celu chory wdycha olejki wraz z para wodną, dymem palonego zioła olejkowego lub zapachu z lampek olejkowych. Lampki olejkowe są dostępne w sklepach hinduskich, chińskich, tybetańskich oraz w sklepach ze zdrową żywnością, niekiedy w sklepach zielarskich. Polecam także kominki na wodę, w których z pomocą świecy podgrzewa się zbiorniczek wypełniony wodą z olejkiem. Oczywiście olejek sami wkraplamy. I takie właśnie kominki polecam, bo mamy nad zabiegiem pełna kontrolę i wiemy co wkraplamy do wody. Odradzam gotowe kompozycje, często zwyczajne syntetyki i jak wykazały moje analizy chemiczne – niestety niejednokrotnie rakotwórcze lub alergogenne. Spotkałem się z paroma produktami olejkowymi i z kadzidełkami zawierającymi nitrobenzen, anilinę, nitrowaną pirydynę oraz syntetyczne związki nitrylowe uwalniające np. cyjanowodór pod wpływem pary wodnej (naśladujące migdał, a z niektórymi związkami azotowymi cyklicznymi - sandałowiec czy wanilię). Oczywiście jest skandalem zatruwanie nas pod szyldem aromatoterapii, ale póki co nie ma odpowiednich inspekcji kontrolnych. Musimy się zdać na własny rozsądek i kontrolę produktu. Kadzidełka, jeśli nie są naturalne też odradzam. Jeżeli są naturalne to Producent posiada odpowiednie atesty i podaje wyraźne informacje na ten temat. Do kominka wodnego zadawałem najczęściej 15 kropli olejku. Można także rozpylać w pomieszczeniu olejek wstrząśnięty z wodą za pomocą zraszacza ogrodniczego. Znakomite do aromatoterapii są także zbiorniki wodne zawieszane na kaloryferach. Do wody dodajemy po prostu kilkanaście kropli olejku, który wraz z para wodną rozprasza się w naszym mieszkaniu. Mamy wtedy dwie korzyści: większą wilgotność powietrza w pomieszczeniu oraz leczniczy zapach. Powietrze takie jest przy okazji odkażone, pozbawione czynników chorobotwórczych, w tym grzybów. Do inhalacji dróg oddechowych i parówki na twarz (w chorobach trądzikowych, w celu oczyszczenia porów) należy użyć rondla szerokiego z wrząca wodą do której zapuszczamy 7-15 kropli olejku. Następnie nakrywamy się ręcznikiem i nachylamy (rodzaj namiotu) na rondlem zachowując dużą ostrożność, aby nie oparzyć skóry. Parówka i inhalacja powinna trwać 10- 15 minut. Inhalację należy stosować 1-2 razy dz. (przeziębienie, nieżyt nosa i oskrzeli, pyłkowica, uczulenie na kurz, grypa). Na rynku dostępne są specjalne inhalatory wytwarzające parę. Można także użyć nawilżaczy powietrza do których dolewamy przegotowana wodę z olejkiem. Nie wszystkie jednak modele nawilżaczy nadają się do tego celu. Należy sprawdzić sposób powstawania pary w urządzeniu.
4. Olejki w dymie ziołowym. Olejki można także wdychać wraz z dymem. W tym celu łodygi trzciny lub pałki wodnej suszymy, potem zanurzamy (tniemy przed wysuszeniem na odcinki 15-20 cm) w oleju lnianym lub oliwie z oliwek zmieszanym z naturalnym olejkiem eterycznym (1:1, np. 10 ml oliwki + 10 ml olejku eterycznego). Olej lniany naturalny dostępny jest na targowiskach (rynkach zielonych) oraz w sklepach ze zdrową żywnością. Nasycanie (moczenie) łodyg wymienionych roślin olejkiem eterycznym należy przeprowadzić w szczelnym słoju (butelce) przez 2 tygodnie, osuszyć w bibule i palić w pomieszczeniu chorego. Można także skropić czystym olejkiem suche płatki nagietka (dostępne w aptekach i sklepach zielarskich pod nazwą kwiat nagietka) i palić małymi porcjami w moździerzu lub tygielku. Jako kadzidła dobre też są brązowe części pałek nadwodnych, które można nasączyć w oleju aromatycznym przygotowanym jak dla łodyg. Należy jednak uważać, aby nie wywołać pożaru, bowiem spalają się one dość dużym ogniem, ale dają aromatyczny dym.
Olejki eteryczne od dawna były stosowane doustnie, o czym już wspomniano. Wywierają wówczas silne działanie farmakologiczne. Nie wolno ich przedawkować. Zatrucie olejkami objawia się biegunka, nudnościami, wymiotami, bólami brzucha, zawrotami głowy, białkomoczem, a nawet krwiomoczem i uszkodzeniem wątroby oraz układu nerwowego.
W dawkach leczniczych są bezpiecznymi i cennymi lekami, efektywnie działającymi. Przed doustnym zażyciem olejki eteryczne należy zmieszać z miodem, sokiem owocowym, np., cytrynowym lub olejem jadalnym – oliwą, olejem winogronowym, olejem kukurydzianym, makowym lub z tranem czy Linomagiem – płynem (płyn do picia). Lek olejkowy należy dobrze popić ciepłą herbatą lub naparem ziołowym. Oczywiście zażywanie olejku z tranem ma dodatkowe działanie: dostarcza organizmowi naturalne witaminy A i D. Linomag natomiast dostarczy nam witaminę F, która jest szczególnie ważna w leczeniu chorób skóry, paznokci, oczu i włosów. Jednakże nie mogę polecać tych mikstur osobom wrażliwym na niemiłe smaki i zapachy. Potrawy słodkie i tłuste przyspieszają wchłanianie olejków eterycznych z przewodu pokarmowego do krwi i limfy; ułatwiają ich rozprowadzenie po całym ustroju, wniknięcie do komórek ciała oraz nasilają ich działanie ogólne. Na każda łyżkę miodu lub oleju (albo tranu, Linomagu) dajemy 3 krople olejku eterycznego, starannie mieszamy. Tak przygotowana miksturę zażywamy 2 razy dz. po 1 łyżce, po jedzeniu, dobrze popijamy. Jeżeli chodzi o sok owocowy (najlepiej pomarańczowy, cytrynowy, grejfrutowy, marchewkowy): 100 ml soku + 3 krople olejku, energicznie zmieszać. Można też dodawać olejek eteryczny (3 krople) do ciepłego mleka z miodem i pić 2-3 razy dz.
Ważne Uwagi
Kobietom w ciąży i karmiącym nie wolno zażywać olejków eterycznych
Jeszcze raz wyraźnie podkreślam, do celów leczniczych można stosować tylko olejki czyste chemicznie, naturalne. Jeżeli Producent nie manifestuje na opakowaniu (ulotce), że jego produkt spełnia wymogi Farmakopei Polskiej FP IV lub V (lub innych, np. Europejskiej Farmakopei) lub nie posiada atestu PZH (Państwowy Zakład Higieny), Instytutu Leków czy norm IFRA to taki olejek jest bezwartościowy i nie wolno go stosować do celów medycznych. Jeżeli Producent wyraźnie napisał, że jego olejku nie wolno stosować doustnie – to oznacza, że jego olejek nie spełnia norm farmakopealnych i ma coś do ukrycia. Oczywiście taki olejek nie nadaje się do naszych celów.
Olejki należy przechowywać w szklanych buteleczkach z ciemnego szkła, szczelnie zamkniętych, w chłodnym miejscu.
