Organizmy żywe, w tym organizm ludzki składają się z licznych związków chemicznych, które z kolei składają się z pierwiastków występujących w organizmie w różnych stężeniach i pełniących wiele różnych funkcji. Z tego względu stosuje się podział pierwiastków niezbędnych dla życia organizmu na 3 podstawowe grupy: makroelementy, mikroelementy i ultramikroelementy. Osobną grupę stanowią pierwiastki toksyczne, które nie pełnią żadnej fizjologicznej funkcji i wykazują tylko niekorzystny wpływ na organizm.
Makroelementy: pierwiastki stanowiące znaczną część masy ciała, najczęściej pełniące funkcje budulcowe, występujące w organizmie w ilości większej, niż 1% masy ciała. Są to: C, O, N, Na, K, Mg, Ca, Cl, P, S.

Mikroelementy: pierwiastki występujące w organizmie w ilości poniżej 0,01% masy ciała, pełniące ważne funkcje fizjologiczne (m.in. jako składniki enzymów). Do tej grupy należą: Fe, Zn, Cu, Mn, Cr, Sn, Ni, W, I, F, B, Si, V, Mo, Co

Ultramikroelementy: pierwiastki występujące w organizmie w śladowych ilościach, jednakże potrzebne do funkcjonowania organizmu (ich rola zazwyczaj nie jest w pełni wyjaśniona). Do ultramikroelementów należą: Ag, Au, Se, Ra, a także przypuszczalnie Cd i Pb.

Pierwiastki toksyczne to te, które nie posiadają żadnej fizjologicznej funkcji w organizmie, zaburzają tylko jego funkcjonowanie. Do pierwiastków toksycznych zaliczamy: AL. Ba, Cd, Pb, Hg, As.

W normalnych warunkach racjonalne żywienie dostarcza odpowiednią ilość potrzebnych dla życia pierwiastków. Jednakże niektóre czynniki mogą wpływać na zawartość poszczególnych pierwiastków w organizmie bądź zwiększać zapotrzebowanie organizmu na nie. Do takich czynników należą: zła dieta (nadmiar tłuszczów), diety odchudzające, alkohol, papierosy, kawa, ponadto brak higieny, stresy. Zwiększone zapotrzebowanie na różne składniki mineralne występuje w czasie ciąży, karmienia piersią, ponadto u osób starszych, w czasie rekonwalescencji, przy antybiotykoterapii, a także przy antykoncepcji hormonalnej.
W części szczegółowej omówiono właściwości poszczególnych pierwiastków, ich rolę w organizmie, stany zwiększonego zapotrzebowania na te pierwiastki i ich zastosowania lecznicze.

Poniżej przedstawiono tylko niektóre makroelementy, z wyłączeniem C (węgla), O (tlenu) i N (azotu), ponieważ rola tych pierwiastków jest oczywista i niespecyficzna, są one bowiem głównymi składnikami wszystkich związków organicznych, które stanowią podstawę i główny budulec organizmów żywych.

Na (sód) - w postaci jonów Na+ występuje przede wszystkim w płynach ustrojowych, natomiast w tkankach w małych ilościach. Występuje ponadto w kościach. Jest antagonistą jonów potasowych - K+. Sód odpowiada za gospodarkę wodno -elektrolitową organizmu, jest składnikiem pompy sodowo - potasowej, która odpowiada za przepuszczalność błon komórkowych i przekazywanie impulsów nerwowych. Poziom sodu w organizmie regulowany jest przez nerki - nadmiar sodu usuwany z moczem. Niedobór jonów sodowych występuje w postaci: 1) hiponatremii (zatrucie wodne) - zatrzymanie wody w organizmie wywołane utratą sodu z ustroju, bądź 2) pozanerkowej utraty wody i jonów sodowych spowodowanych wymiotami, biegunkami bądź obfitymi potami. Niedobór sodu objawia się brakiem łaknienia, zmęczeniem, biegunką osłabieniem mięśni, obniżeniem ciśnienia krwi i temperatury ciała, obrzękami, skąpomoczem i drgawkami. Głównymi źródłami sodu są: masło, sery, mięso, warzywa - np. selery, szpinak, buraki; jaja; wody mineralne. Jony sodowe są składnikami wielu leków występujących w postaci soli sodowych (dobrze rozpuszczalnych w wodzie), np. benzoesanu, bromku, chlorku (sól fizjologiczna), cytrynianu, fosforanu, fluorku, siarczanu i innych.

K (potas) - występuje głównie w komórkach organizmu, a w płynach pozakomórkowych w małych ilościach. Podobnie jak sód odpowiada za gospodarkę wodno - elektrolitową organizmu, jest składnikiem pompy sodowo - potasowej. Reguluje ciśnienie osmotyczne , zwiększa przepuszczalność błon komórkowych , jest antagonistą jonów wapnia, podnosi napięcie mięśni i zwiększa czynności gruczołów wydzielniczych. Niedobór jonów potasu może być spowodowany wymiotami, biegunkami, śpiączką cukrzycową, a także oparzeniami. Efektem niedoborów potasu może być zwiotczenie mięśni, niskie ciśnienie, zaburzenia rytmu serca. Niedobory potasu w organizmie mogą występować w wyniku chorób lub przyjmowanych leków -np. moczopędnych. Potas występuje w lekach złożonych, stosowanych w leczeniu wspomagającym (np. w czasie zażywania silnych leków moczopędnych - furosemid). Potas bez recepty (przy podaniu doustnym) dostępny jest wyłącznie w postaci leków złożonych witaminowo - mineralnych.

Mg (magnez) - występuje w organizmie przede wszystkim w kościach, ponadto jest aktywatorem wielu enzymów, wpływa na kurcziiwość mięśni i na procesy termoregulacyjne. Odgrywa istotną rolę w procesie skurczu mięśnia sercowego, zmniejszając jego pobudliwość (jest antagonistą wapnia). Pełni także rolę czynnika przeciwzakrzepowego, stabilizującego płytki krwi. Zapotrzebowanie organizmu na magnez wynosi 200 - 300 mg / dobę. Źródłami przyswajalnego magnezu są warzywa (ziemniaki, warzywa liściaste), kakao, soja, rośliny strączkowe, kasza gryczana, ryby. Magnez przyjmowany jest w niedoborach - doustnie - w postaci soli (chlorku, cytryniany, glukonianu, mleczanu, siarczanu i innych). Magnez jest także składnikiem leków zobojętniających kwasy żołądkowe - występuje np. jako węglan, wodorotlenek, trójkrzemian. Sole magnezu stosowane w dużych dawkach działają przeczyszczająco. Preparaty magnezowe stosuje się w objawach niedoborów magnezu; profilaktycznie stosuje się je w stanach większego zapotrzebowania na magnez: w stanach zmęczenia fizycznego i psychicznego, drażliwości i sytuacjach stresowych, zaburzeniach snu, bólach głowy, mięśni, nasilonej pracy umysłowej i fizycznej (także przy intensywnych ćwiczeniach sportowych), w okresach szybkiego wzrostu u dzieci, w okresie ciąży i karmienia piersią, w podeszłym wieku.

Ca (wapń) - wchodzi w skład układu kostnego (główny składnik kości - dobrze wykształcona kość zawiera 65-75% fosforanu wapnia). Gospodarkę wapniem kontroluje w organizmie parathormon oraz witamina D. Wapń reguluje pobudliwość nerwowo - mięśniową, usprawnia akcję serca, wpływa na transport przez błony komórkowe, zwiększa krzepliwość krwi, wpływa na uwalnianie hormonów i neuroprzekaźników. Głównymi źródłami wapnia są mleko, ryby, jaja, sery podpuszczkowe, także woda (wody mineralne, twarda woda pitna). Z niedoborem wapnia w kościach związana jest osteoporoza. Występuje wtedy hiperkalcemia (nadmiar wapnia) we krwi, co wiąże się z zaburzeniami nerkowymi (kamica), osłabieniem mięśni, zaburzeniami pracy żołądka. Przy niedoborach wapnia we krwi (hipokalcemii) wynikających z: niedoczynności przytarczyc (wydzielających parathormon), lub z niedoborów witaminy D, występują: zaburzenia czucia, stany lękowe, nadpobudliwość nerwowo - mięśniowa, zaniki szkliwa zębów. Zwiększone zapotrzebowanie na wapń występuje w przypadku chorób, stanów zapalnych, złamań, ponadto u kobiet w ciąży i matek karmiących, dzieci i młodzieży (ze względu na wzrost kości), oraz osób starszych (zwłaszcza kobiet) ze względu na ryzyko wystąpienia osteoporozy. Wapń stosowany jest w lecznictwie w postaci wielu preparatów doustnych (Calcium, Calcium C i wiele innych) jako glukonian, węglan, fosforan, laktoglukonian i inne.

Cl (chlor) - występuje w postać anionów chorkowych Ci", składnik płynów ustrojowych, odpowiedzialny za ciśnienie osmotyczne w organizmie. Wydalany z ustroju głównie przez nerki, w mniejszym stopniu przez skórę (pot). Występuje w wielu solach rozpuszczalnych w wodzie, głównie chlorku sodu (sól fizjologiczna). Nadmiar jonów chlorkowych w organizmie może powodować podniesienie ciśnienia krwi.

P (fosfor) - jeden z głównych budulców kości, występuje też w płynach ustrojowych (poziom fosforu we krwi i surowicy stały). Występuje głównie w postaci soli -fosforanów. Fosforany biorą udział w wielu przemianach fizjologicznych organizmu, np. w metabolizmie węglowodanów, tłuszczów i białek, są składnikami związków odpowiedzialnych za magazynowanie i przekazywanie energii, a także biorą udział w utrzymywaniu równowagi kwasowo-zasadowej (układy buforowe w płynach ustrojowych). Są głównym anionem płynu wewnątrzkomórkowego. Niedobór fosforu może występować w wyniku nadczynności przytarczyc, co powoduje w efekcie odwapnienie kości; na poziom fosforu w organizmie, na jego wchłanianie z przewodu pokarmowego ma także wpływ witamina D. Fosforany zwiększają kwasowość moczu, co podnosi efektywność działania leków stosowanych w zakażeniach dróg moczowych; fosforany zmniejszają wydalanie wapnia, zapobiegają demineralizacji kości.   

Najlepszym źródłem fosforanów są: nabiał, mięso, drób, ryby i ziarna zbóż. Fosforany stosowane są w niedoborach fosforu w organizmie (hipofosfatemii), które występują przy przewlekłym alkoholizmie, odżywianiu pozajelitowym, długotrwałym przyjmowaniu leków zobojętniających sok żołądkowy, a także u wcześniaków, ponadto w leczeniu osteomalacji i krzywicy kości. Fosforany podane w postaci rozcieńczonych roztworów (doustnie lub doodbytniczo)działają łagodnie przeczyszczaj ąco.

S (siarka) - występuje w organizmie w postaci różnych związków chemicznych -głównie w postaci związków organicznych - jako składnik białek (występuje w niektórych aminokwasach); ponadto występuje w postaci siarczanów - w płynach ustrojowych. Czysta siarka w postaci atomowej ma zastosowanie w dermatologii jako lek odkażający, grzybo- i bakteriobójczy, przeciwświerzbowy. Siarczany podane doustnie działają przeczyszczaj ąco (np. siarczan magnezu).

Fe (żelazo) - pierwiastek wchodzący w skład wielu układów enzymatycznych, występuje przede wszystkim w hemoglobinie, a także w mioglobinie (w mięśniach), ponadto częściowo magazynowany jest jako substancja zapasowa (w postaci kompleksu z białkiem - ferrytyną), co pozwala na utrzymanie stałego poziomu w organizmie. Niedobory żelaza to następstwo błędów żywieniowych - np. odchudzanie; ale także występują przy zaburzeniach wchłaniania z przewodu pokarmowego, oraz przy nagłych utratach krwi. W praktyce zbyt niski poziom żelaza występuje u kobiet w okresie miesiączki i po porodzie. W efekcie niedoborów żelaza występuje zbyt mała liczba czerwonych ciałek krwi i w efekcie niedokrwistość (anemia). Niedobory żelaza mogą powodować uczucie stałego zmęczenia, skrócenie oddechu, zmniejszenie wydolności fizycznej, a u dzieci trudności w nauce. Żelazo zawarte jest w żywności w postaci hemowej (dobrze przyswajalnej przez organizm) oraz niehemowej (trudno przyswajalnej ). Najbogatsze źródła przyswajalnego żelaza to chude czerwone mięso, ponadto drób i ryby. W zbożach , fasoli i niektórych warzywach występuje niehemowa   (trudno wchianialna) forma żelaza. Sole żelaza stosowane są w leczeniu niedokrwistości, u dzieci z zaburzeniami wchłaniania, ponadto profilaktycznie u wcześniaków, noworodków od matek, które w czasie ciąży miały niedokrwistość. Żelazo stosowane w lecznictwie, dostępne jest wyłącznie w postaci doustnych preparatów złożonych witaminowo - mineralnych (w przypadku sklepów^ zielarskich).

Zn (cynk) - w organizmie występuje zarówno w różnych tkankach i narządach (wątrobie, śledzionie, trzustce, oku) jak i kościach, włosach, skórze. Jest składnikiem wielu ważnych enzymów w organizmie, jest w organizmie składnikiem układów buforowych. Niedobory występują rzadko i spowodowane są genetycznymi zaburzeniami wchłaniania tego pierwiastka, poza tym nadmiernym piciem alkoholu. Stężenie cynku w osoczu obniża się przy stosowaniu doustnych środków antykoncepcyjnych, a także penicylin i kortykosterydów. Niedobór cynku może być przyczyną ślepoty nocnej, opóźnionego gojenia się ran, zaburzeń smaku i węchu, zmniejszonej odporności na zakażenia, zaburzeń w rozwoju narządów płciowych. Zwiększone zapotrzebowanie na cynk występuje przy następujących chorobach: zaburzenia wchłaniania cynku w jelitach, alkoholizm, oparzenia, cukrzyca, zespół Downa, choroby jelit, zakażenia, choroby nerek, wątroby i trzustki, niedokrwistość hemolityczna i inne.Cynk występuje w takich produktach, jak: chude, czerwone mięso, ryby, owoce morza oraz rośliny strączkowe (groch, bób, fasola). W obrocie pozaaptecznym dostępny tylko w postaci doustnych preparatów złożonych witaminowo - mineralnych, ponadto stosowany w postaci tlenku (na skórę i doodbytniczo).

Cu (miedź) - występuje w organizmie we wszystkich tkankach. U niemowląt występuje 3 razy większe stężenie miedzi, niż u dorosłych. Miedź jest antagonistą cynku w organizmie. Niedobory występują rzadko (głównie z uwarunkowań genetycznych) i objawiają się niedokrwistością. Nadmiar miedzi w organizmie także uwarunkowany jest genetycznie i powaoduje kumulowanie się pierwiastka w wątrobie, szkielecie i mózgu. Obecność miedzi w ustroju umożliwia prawidłowe wykorzystanie żelaza, jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, wzrostu kości i prawidłowego metabolizmu glukozy. Miedź znajduje się w różnych enzymach w organizmie i bierze udział w reakcjach utleniania i redukcji. Zwiększone zapotrzebowanie na miedź występuje przy oparzeniach, długotrwałych biegunkach, chorobach jelit, chorobach nerek, trzustki. Miedź wydalana jest z organizmu przede wszystkim z żółcią. Naturalnym źródłem miedzi jest cielęcina, orzechy, nasiona roślin strączkowych. Miedź w postaci soli stosowanych doustnie dostępna jest w sklepach zielarskich wyłącznie w formie złożonych preparatów witaminowo - mineralnych.

Mn (mangan) - w organizmie bierze udział w metabolizmie glukozy i odgrywa ważną rolę w gospodarce cholesterolem; jest aktywatorem wielu enzymów. Mangan występuje w tkance kostnej, we włosach, a także w niewielkich ilościach we wszystkich komórkach organizmu (w mitochondriach). Nie kumuluje się w organizmie. Źródłem manganu są ogólnie produkty roślinne (mangan bierze udział w fotosyntezie, występuje więc w zielonych częściach roślin). Występuje w postaci preparatów doustnych dostępnych w sklepach zielarskich w formie złożonych preparatów witaminowo -mineralnych.

Cr (chrom) - czynnik tolerancji glukozy (wraz z insuliną bierze udział w metabolizmie glukozy). Niedobór cromu w organizmie może powodować opóźnianie usuwanie glukozy z krwi co w efekcie daje hipergłikemię (nadmiar glukozy we krwi) i glikozurię (wydalanie glukozy z moczem). Niedobory chromu powodują również miażdżycę i zaburzenia neurologiczne. Ze względu na bardzo małe zapotrzebowanie organizmu na chrom, objawy niedoborów występują bardzo rzadko, m. in. u osób o bardzo jednostajnej, nieracjonalnej diecie. Chrom występuje w wielu preparatach mineralnych, witaminowo - mineralnych i odżywkach.

I (jod) - w organizmie występuje w mięśniach, tarczycy, skórze, kościach. Występuje głównie w postaci jodków. Niezbędny dla funkcjonowania hormonów tarczycy -tyroksyny i trójjodotyroniny. Jod wpływa również na funkcjonowanie układu nerwowego i mięśni. Objawami niedoborów jodu jest przerost i niedoczynność tarczycy (wole endemiczne), pocenie się. Obecnie zapotrzebowanie na jod pokrywane jest dzięki jodowaniu soli kuchennej. Jod wydalany jest z organizmu głównie z moczem. Jod w postaci atomowej (roztwory alkoholowe, płyn Lugola) stosowany jest jako środek odkażający, na skórę i błony śluzowe.

F (fluor) - wchodzi w skład układu kostnego, niezbędny do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania zębów (szkliwa nazębnego). Niedobory fluoru objawiają się próchnicą zębów, nadmiary - fłuorzycą (plamy na szkliwie). Zwiększone zapotrzebowanie na fluor występuje u dzieci, zwłaszcza na obszarach, na których stężenie fluoru w wodzie pitnej jest zbyt niskie. Zazwyczaj woda pitna zawiera wystarczającą ilość fluoru. Fluor profilaktycznie występuje w pastach do zębów, leczniczo stosowany jest w leczeniu próchnicy w postaci płynów do płukania i płynów stosowanych bezpośrednio na szkliwo (wyłącznie w gabinetach dentystycznych). W sklepach zielarskich fluor występuje wyłącznie w formie złożonych preparatów witaminowo - mineralnych. Pewne ilości fluoru występują w herbacie i liściach brzozy.

Mo (molibden) - antagonista miedzi, gromadzi się w kościach, odgrywa rolę w metabolizmie siarki, jest składnikiem niektórych enzymów. Nadmiar molibdenu powoduje niewydolność nerek, spadek filtracji kłębuszkowej; niedobory tego pierwiastka w organizmie powodują powstawanie próchnicy zębów, powodują także podniesienie stężenia mocznika we krwi. W sklepach zielarskich molibden występuje wyłącznie w formie złożonych preparatów witaminowo - mineralnych. Źródłem molibdenu są rośliny strączkowe, produkty mączne, warzywa liściaste i mleko. Co (kobalt) - w organizmie występuje w postaci cyjanokobalaminy (witaminy B12 ), występuje głównie w nerkach, wątrobie, kościach. Źródła, objawy niedoboru podobne, jak w przypadku witaminy B]2.

Se (selen) - wchodzi w skład 20 enzymów pełniących funkcje utleniające. Występuje w wodach słodkich, glebach W niektórych regionach świata występuje w małych ilościach i tam częściej mogą występować objawy niedoborów. Niedobory selenu uzależnione są od obecności witaminy E i mogą prowadzić do zaburzeń tworzenia paznokci, osłabienia mięśni, a nawet do zaburzeń pracy wątroby i trzustki, zwyrodnienia mięśnia sercowego, zaburzeń płodności. Selen zapobiega trwałemu utlenieniu hemoglobiny i generalnie wraz z witaminą E wykazuje działanie przeciwutleniające. Selen występuje w wielu doustnych, złożonych preparatach mineralnych i witaminowo - mineralnych, ale należy pamiętać, że niewielka jest różnica między dawką leczniczą a toksyczną tego pierwiastka.