Bergenia grubolistna = badan grubolistny - Bergenia

Rodzaj Bergenia, czyli badan należy do rodziny skalnicowatych (Saxifragaceae). Obejmuje 8 gatunków. Pochodzi z Azji. Różne gatunki i odmiany często spotykane w uprawie w Europie jako rośliny ozodobne i lecznicze, dawniej również jako przemysłowe (źródło garbników).
Są to rośliny wieloletnie wytwarzające grube kłącza (średnica do 4 cm), z których wyrastają liście odziomkowe (w różyczce) oraz łodygi. Kłącza mogą dorastać do kilku metrów długości, zakorzeniają się odcinkowo, ulegają rozgałęzieniu, a starsze drewnieją. Leżą tuż pod powierzchnią ziemi, niekiedy na jej powierzchni. Liście duże (nawet 30 cm szer.), skórzaste, szerokoeliptyczne, lśniące, brzegiem nierówno-ząbkowane, ciemnozielone, jesienią czerwieniejące. Kwiaty różowe zebrane w kwiatostany szczytowe, na bezlistnych szypułach. Owocem jest torebka (dwukomorowa). Badan sercolistny - Bergenia cordifolia  (Haw.) Sternb. posiada liście sercowate.
Do celów leczniczych stosowane jest kłącze badanu (bergenii) - Rhizoma Bergeniae (dawniej niesłusznie określany nazwą Radix Bergeniae) oraz liść badanu (bergenii) - Folium Bergeniae. Kłącza mogą być pozyskiwane jesienią lub wiosną, natomiast liście w czasie kwtnienia, nie później jednak niż do września. Surowce najlepiej suszyć w temperaturze 40-45 stopni Celsjusza.
Zarówno liście jak i kłącza zawierają garbniki; liście 5-15%, kłącza 15-20%, glikozydy fenolowe: rododendryna (=betulosid = betulozyd), rhododendrol (=betuligenol), bergenina (ok. 1%), fenolokwasy (kwas galusowy, katechinowy, kumarowy, kwas elagowy), pektyny (bergenan), flawonoidy, fenole (hydrochinon).

Właściwości fitofarmakologiczne

Pektyny polisacharydowe bergenii mają właściwości immunostymulujące. Bergenina aktywuje gojenie wrzodów żołądka i dwunastnicy, działa uspokajająco. Rododendryna działa przeciwzapalnie i przeciwdrobnoustrojowo. Glikozydy fenolowe po hydrolizie odkażają przewód pokarmowy i drogi moczowe hamując rozwój bakterii i grzybów. Garbniki działają ściągająco, przeciwkrwotocznie i przeciwzapalnie. Flawonoidy i fenolokwasy wzmagają wydzielanie moczu.
Działanie wewnętrzne: przeciwbiegunkowe, przeciwzapalne, odkażające, moczopędne, antyseptyczne w przewodzie pokarmowynm i układzie moczowym, przeciwkrwotoczne.
Działanie zewnętrzne na skórę i błony  śluzowe: przeciwzapalne, ściągające, antyseptyczne, wybielające skórę (hamujące powstawanie melaniny i usuwające plamy = hiperpigmentacje), przeciwłojotokowe, przeciwtrądzikowe.

Zastosowanie w fitoterapii

Wskazania: biegunka, nieżyt żołądka, nieżyt jelit, hemoroidy, choroba wrzodowa, brodawczaki jelita grubego, zespół jelita drażliwego, stany zapalne i infekcje przewodu pokarmowego, stany zapalne i infekcje układu moczowego i płciowego, upławy, nadmierne krwawienia miesiączkowe, zapalenie przydatków, dezynteria, zapalenie dziąseł, zapalenie gardła.
Zewnętrznie (okłady, irygacie, płukanki, nasiadówki, przemywanie): plamy, trądzik, łojotok, łojotokowe zapalenie skóry, zapalenie mieszków włosowych, stany zapalne błon śluzowych narządów płciowych i odbytu, stany zapalne skóry, zapalenie spojówek, powiek i gałki ocznej, nadmierne łzawienie oczu.
Odwar badanowy - Decoctum Bergeniae: 1 łyżka rozdrobnionych liści lub kłączy na 1 szklankę wody; gotować 5 minut, odstawić na 30 minut pod przykryciem, przecedzić. Pić 3-4 razy dziennie po 100 ml. Można stosowac także zewnętrznie na skórę i błony śluzowe oraz do płukania włosów osłabionych i przetłuszczających  się. Mocny odwar z liści stosowany wielokrotnie na włosy (wcieranie, płukanki) likwiduje siwiznę i zwlacza łupież tłusty.

Ocet bergeniowy (badanowy) - Acetum Bergeniae: 1 część świeżych liści lub kłączy rozdrobnionych zalać 3-5 częściami gorącego octu spożywczego 5-6%, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Stosować zewnętrznie do płukania włosów (1 łyżka octu bergeniowego na 1-2 szklanki wody), jamy ustnej, gardła, narządów płciowych i przemywania skóry przy zakażeniach i stanach zapalnych oraz łojotoku. Ocet bergeniowy wybiela skórę i usuwa plamy, np. potrądzikowe, po środkach antykoncepcyjnych, po opalaniu.

Rp. Tonik wybielający skórę, zapobiegający plamom, przeciwzapalny, odżywczy, przeciwtrądzikowy.
Odwar z kłączy lub liści bergenii 100 ml
Napar z korzenia lukrecji 100 ml
Roztwór witaminy C (zmyć otoczkę z drażetek, rozgnieść obmyte drażetki, rozpuścić w wodzie przegotowanej) - 5-6 draż. 200 mg/50 ml wody
Ocet bergeniowy 30 ml
Spirytus kamforowy 20 ml
Spirytus salicylowy 50 ml
Sok z ogórka lub macerat wodny ze świeżego korzenia chrzanu, albo kłącza imbiru 20 ml
Sok cytrynowy lub z limonki 20 ml
Składniki wymieszać. Skórę przemywać 2 razy dziennie. Tonik można wcierać również we włosy po umyciu dla odżywienia, wzmocnienia i nadania połysku.

Rp. Mieszanka ziołowa przeciwko stanom zapalnym układu moczowego.
Kłącze lub liście bergenii 2 części
Liść borówki 1 cz.
Ziele nawłoci 1 cz.
Ziele połonicznika lub rdestu ptasiego 1 cz.
Liść mącznicy lub gruszy 1 cz.
Zioła wymieszać. Sporządzić odwar z 1 łyżki mieszanki na 1 szklankę wody; gotować 5 minut, odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 4 razy dziennie po 100 ml. Równocześnie spożywać przetwory i preparaty z owocu żurawiny lub rokitnika. Można podawać dzieciom od 2 roku życia (1-2 łyżki 3-4 razy dziennie). Dzieci od 3-6 roku życia 2-3 łyżki 4 razy dziennie. Dzieci od 7 roku życia 100 ml 4 razy dziennie.

---

UWAGA!
Materiał opracowany przez prof. Henryka Różańskiego i umieszczony na stronie IGYA za jego zgodą.
Prawa do tekstu i receptur – prof. Henryk Różański.