Parazytozy wywołane przez grzyby Fungi

Grzybice są chorobami bardzo rozpowszechnionymi w populacji ludzkiej. Z uwagi jednak na ich wielopostaciowość, liczebność gatunków grzybów patogennych i bardzo rozbudowany ostatnio system taksonomiczny - należą do najtrudniejszego działu parazytologii. Wprowadzenie nowego układu taksonomicznego spowodowało niejednokrotnie zmianę nazw grzybów i ich dotychczasową pozycje systematyczną. To z kolei zmusiło do nowego podziału chorób grzybiczych. Nowy podział systematyczny grzybów jest tak obszerny, że niemożliwe jest jego wykładanie na wydziałach pielęgniarstwa; stąd też ograniczę się do podania skrótowych informacji na temat wybranych gatunków grzybów i chorób przez nich wywoływanych.

Wiadomości ogólne o roztoczach

Nauka o roztoczach to akarologia. Roztocze należą do pajęczaków i liczą około 40 tys. gatunków. Mają małe rozmiary, z reguły od 0,2 do 1 mm długości. Segmentacja ciała niewidoczna. W przedniej części ciała mieści się gnatosoma zawierająca narządy gębowe. Pozostała część ciała to idiosom. Na idiosomie osadzone są odnóża (najczęściej 4 pary, u larw 3 pary). Na ciele występują często szczecinki, rozmaicie rozmieszczone u różnych gatunków.

Okryte są oskórkiem różnorodnie ukształtowanym (dołki, bruzdy, guzki, siateczki), silnie stwardniałym na gnatosomie.

Gnatosoma może być wyciagnięta w ryjek. Chelicery (sztylecikowe lub szczypczykowe, zwykle 3-członowe, 1 para) osadzone na gnatosomie służą do pobierania pokarmu. Obok chelicer na gnatosomie znajdują się pedipalpy (1 para, zwykle 5 członowe), służące do chwytania i przytrzymywania pokarmu. Na pedipalpach leżą chemoreceptory.

Na idiosomie znajdują się gruczoły woskowe, otwór odbytowy, otwór płciowy, receptory dotyku, chemoreceptory (na odnóżach) i fotoreceptory (oczy z soczewkami, np. u roztoczy wodnych).

Roztocze obecne są praktycznie wszędzie: unoszą się wraz z kurzem i przenoszone są przez ruchy powietrza, żyją w wodzie, w glebie, w organizmach żywych, na organizmach, w szczątkach organicznych (zwłoki, obumarłe rośliny), zamieszkują gospodarstwa domowe (są w meblach, książkach, zbiorach muzealnych, w dywanach, w ubraniach i td.). Egzystują również w żywności (produkty spożywcze). Wiele roztoczy to szkodniki i pasożyty ludzi, zwierząt i roślin. Pasożytnicze roztocze żywią się płynami ustrojowymi oraz tkankami. Wywołują w związku z tym objawy chorobowe, najczęściej typu alergicznego. W krajach ciepłego klimatu masowe atakowanie ludzi i zwierząt przez roztocze (np. Trombicula, Dermanyssus) uniemożliwia przebywanie w niektórych miejscach. Niektóre (mechowce, Glycyphagus, Trombicula) przenoszą chorobotwórcze bakterie, riketsje, wirusy, grzyby i robaki pasożytnicze (np. filarie).

Reakcje uczuleniowe u ludzi wywołują wydzieliny łojowe i odchody roztoczy przebywających w mieszkaniach. Alergenami są także szczecinki roztoczy i martwe ciała roztoczy.

W kurzu domowym występują najczęściej: Dermatophagoides pteronyssinus,Dermatophagoides farinae, Euroglyphus maynei, gatunki z rodzaju Glycyphagus, Pyemotes, Tyrophagus, Acarus, Pyemotes ventricosus (w pyle siana i słomy, w domostwach wiejskich), Eulaelaps (łóżka, materace).

Objawy uczulenia na roztocze: pokrzywka (wykwitem pierwotnym jest bąbel pokrzywkowy, obrzęk, zaczerwienienie, świąd), wyprysk (grudki wysiękowe, potem pęcherzyki, pękanie pęcherzyków, nadżerki, sączenie, często zlewanie się zmian i ostry stan zapalny skóry), u niektórych osób obrzęk Qunckego (naczynioruchowy), a nawet ataki dychawicy oskrzelowej. Wyprysk może przejść w atopowe zapalenie skóry, co przejawia się atakami duszności (asthma bronchiale), nieżytem nosa (rhinitis) i spojówek (coniunctvitis). Zmiany skórne ulegają wówczas lichenizacji (zliszajowaceniu) – skóra grubnie i traci elastyczność, złuszcza się i pęka. Objawy alergii wywołanych roztoczami są zależne od długości narażenia na alergen. Choroba przybiera często charakter przewlekły i bardzo rozległy. Węzły chłonne są powiększone, OB zwiększone, ponadto pojawia się białkomocz, uszkodzenie włosów (łamliwość, wypadanie) i paznokci, gorączka, bezsenność, ogólne osłabienie. We krwi wzrasta stężenie IgE. Jeśli alergen - roztocz dostaje się wraz z pokarmem występuje dodatkowo biegunka, nudności, wymioty, przyśpieszenie tętna.

Rozpoznanie
Wykorzystuje się testy immunologiczne ELISA, metodę RAST (radio-allergo-sorbent-test), test radioimmunologiczny RIA, testy skórne punktowe.

Testy skórne (Bencard – fiolki 2 ml – roztwory testowe zawierające wodne wyciągi alergenów; Allergy Therapeutics)umożliwiają identyfikację alergenów. Wykonuje się je na skórze przedramienia. Kroplę wzorcowego roztworu oraz po kropli każdego z badanych roztworów testowych umieszcza się w odległości 3 cm. Instrument do testów wprowadza się do roztworu, a następnie do wbija równolegle do skóry, jednakże tak, aby nie wywołano krwawienia. Do prób wzorcowych wykorzystuje się roztwór histaminy.

Badanie próbek kurzu z mieszkania chorego umożliwia stwierdzenie obecności określonych gatunków roztoczy (reakcja barwna na odchody roztoczy – składnik guaninę, badania mikroskopowe roztoczy).

Do niszczenia roztoczy w meblach tapicerowanych, w dywanach, w pościeli, ubraniach, w szparach podłogowych, można użyć: Acarosan (Allergopharma) – pianka /300 ml/, proszek /750g), aerozol /500 ml/.

Ogólne wiadomości o pijawkach.
Morfologia i anatomia pijawek

na przykładzie pijawki lekarskiej

Pierścienice należą do Coelomata, czyli wtórnojamowców. Mają więc wtórną jamę ciała – celomę. Celoma to światło woreczków mezodermalnych, powstających w trakcie rozwoju larwalnym. Miejsca styku woreczków mają postać przegród. Celoma jest wyścielona nabłonkiem mezodermalnym (otrzewną trzewna i otrzewną ścienną) i wypełniona płynem. Ciało ma budowę segmentową, czyli wykazuję metamerię.

U pijawek celoma jest słabo wyrażona ( z powodu rozrostu tkanki łącznej i mięśniowej) i jest zredukowana do szeregu podłużnie biegnących zatok.

Pijawki obejmują zwierzęta drapieżne lub pasożytnicze. Zamieszkują wody słodkie lub morskie oraz podmokłe lasy, łąki i pastwiska. Spotkać je możemy również w gospodarstwach (piwnice, zabudowania inwentarskie) położonych w sąsiedztwie bagien i wilgotnych lasów.

Gromada liczy około 400 gatunków. Ciało pijawek zbudowane jest z pierścieni, czyli somitów. Spłaszczone grzbieto-brzusznie, miękkie, wykazujące metamerię (segmentację). Ciało pijawek ma 34 pierścieni wewnętrznych, które powierzchniowo mogą wykazywać wtórne przewężenia (segmentacja powierzchniowa jest pozorna i nie oddaje liczby segmentów wewnętrznych).

Pijawki wyposażone są w przyssawki, najczęściej w przednią i tylną. Są one niezbędne w procesie przymocowania do ofiary (żywiciela) jak i w czynności poruszania się. Przyssawki powstały ze zrośnięcia się kilku somitów. Ciało pijawek jest okryte oskórkiem. Pod oskórkiem rozpościera się nabłonek z gruczołami śluzowymi (jednokomórkowymi). Głębiej rozciągają się miocyty, tworzące warstwę okrężną (zewnętrzną), a dalej warstwę skośną (środkową) i warstwę podłużną (wewnętrzną).

Przewód pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym wyposażonym w przyssawkę. Prowadzi on do jamy gębowej i przełyku. Jama gębowa (gardziel) i przełyk zawierają gruczoły ślinowe wydzielające hirudynę. Hirudyna zapobiega krzepnięciu krwi. Jest to białko (m.cz. 10.000-20.000) zbudowane z aminokwasów dikarboksylowych. Otwór gębowy zawiera trzy wały mięśniowe ze szczękami pochodzenia oskórkowego (kutikula stwardniała). Stwardniałe tarkowe szczęki (w kształcie dysków lub soczewek) przecinają skórę ofiary (trójpromienista rana). Nasycona heparyną krew przedostaje się do przełyku, następnie rozgałęzionego wola, żołądka i wreszcie jelita. Wole zawiera 11 bocznych kieszonek z zatoczkami, w których przechowywana jest krew (gromadzenie pokarmu na zapas). W żołądku zachodzi trawienie i przepompowanie pokarmu. Jelito jest krótkie i kończy się odbytem w tylnej części ciała (nasada przyssawki tylnej po grzbietowej stronie). W jelicie zachodzi wchłanianie pokarmu do krwi.

Układ krwionośny jest otwarty (w przeciwieństwie do skąposzczetów, np. dżdżownicy, czy wieloszczetów – u których jest zamknięty). Zbudowany jest z naczyń i zatok. Wyróżnia się zatokę grzbietową (rozgałęzioną, leżącą nad przewodem pokarmowym), zatokę brzuszną, zatoki poprzeczne (łączą zatokę brzuszną i grzbietową i leżą między kieszonkami wola) oraz boczne naczynia krwionośne (faliste, pulsujące, wymuszające krążenie krwi). We krwi pijawek występuje hemoglobina. Oddychają całą powierzchnią ciała. Tlen łączy się z hemoglobiną krwi krążącej.

Układ wydalniczy jest typu metanefrydialnego (17 par metanefrydiów). Każde metanefrydium zbudowane jest z nefrostomu, (czyli lejka przylegającego do zatoki poprzecznej układu krwionośnego w formie pęcherzyka rozszerzonego) oraz pofałdowanego kanalika (nefrydium). Do nefrydium wpływa płyn izotoniczny, ale opuszcza go płyn hipotoniczny, bowiem sole zawarte w płynie są absorbowane. Metanefrydium pełni rolę filtracyjno-sorpcyjne. Nefrydium uchodzi do pęcherza moczowego.

Układ nerwowy zbudowany jest z obrączki okołoprzełykowej i łańcuszka brzusznego. Obrączka obejmuje 2zwoje nadprzełykowe i 2 podprzełykowe. Spośród receptorów należy wymienić foto-, chemo- i termoreceptory oraz receptory dotyku.

Pijawki są obojnakami (hermafrodyty). Zaplemnienie krzyżowe. Część żeńska zbudowana jest z 2 jajników (XI segment), jajowodów uchodzących do przewodu wspólnego, a następnie pochwy. Część męska obejmuje 9 par kulistych jąder (segmenty XII-XX) leżących przy metanefrydiach, przewody wyprowadzające, nasieniowody, kanał wytryskowy, gruczoł przyprątny (niesłusznie określany przez niektórych autorów prostatą!) i prącie. Ujście mieści się na X segmencie. Nasieniowody skręcają się na pewnej długości przebiegu tworząc przyjądrza. Zaplemnienie u pijawki lekarskiej jest bezpośrednie (osobniki zaplemniają się wzajemnie za pomocą prącia).

Jaja składane są do kokonów lub na zewnątrz. Kokony z kolei są umieszczane na roślinach, wilgotnej glebie lub innych przedmiotach. U niektórych gatunków jaja są noszone na ciele. Rozwój jest prosty. Kokon zbudowany jest z substancji białkowej wydzielanej przez gruczoły segmentów 9-11. Młode pijawki lekarskie wychodzą z kokonu po 30 dniach. Mogą jednak w nim zimować jeśli kokon jest ukryty w ściółce lub w jamce glebowej.

Pijawka lekarska żyje w hodowlach nawet 27 lat. Jest odporna na głód. Może odżywiać się nawet 1 raz w roku.

Genetyka z parazytologią lekarską

Parazytologia jest nauką o pasożytach - parazytach (łac. parasitus - pasożyt) i pasożytnictwie – parazytyzmie. Parazytologia bada morfologię, anatomię, fizjologię, cykl rozwojowy i ekologię pasożytów; przy czym pasożytnictwo rozpatruje całościowo w sensie układu: pasożyt-żywiciel. Bez znajomości biologii żywiciela (gospodarza) niemożliwe jest prawidłowe poznanie parazyta. Zajmuje się ewolucją pasożytnictwa (pochodzeniem pasożytnictwa). Parazytologia ogólna jest nauką biologiczną. Parazytologia lekarska prowadzi badania (typowo biologiczne) nad pasożytami wywołującymi u ludzi i zwierząt choroby, ponadto - profilaktyką i leczeniem chorób pasożytniczych (parazytozy – choroby wywołane przez parazyty). Parazytologia posiada własną, złożoną terminologię specjalistyczną i często - swoiste metody badań.